Τον Απρίλιο του 2020, προς το τέλος του πρώτου lockdown λόγω της πανδημίας, ο Διομήδης Σπινέλλης*μας προσέφερε μία ενδιαφέρουσα ανάλυση με τον τίτλο “Η Απότομη Ενηλικίωση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης“. Σε μια εποχή που ο κόσμος αντιμετώπιζε ανείπωτες προκλήσεις και αλλαγές, το άρθρο ανέδειξε τη σημασία της τεχνολογίας και της ανθρώπινης διοίκησης στην ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.
Τέσσερα χρόνια μετά, καθώς βρισκόμαστε ακόμη σε μια εποχή διαρκούς μετασχηματισμού και αλλαγής, επιλέξαμε να επαναδημοσιεύσουμε αυτό το άρθρο. Η επανεξέταση του αποτελεί έναν τρόπο να αναδείξουμε την επικαιρότητα των θεμάτων που αναφέρθηκαν τότε και να διαπιστώσουμε, πώς οι εξελίξεις από τότε έχουν επηρεάσει τον τομέα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης.
Μέσα από αυτήν την επανεξέταση, ελπίζουμε να προκαλέσουμε πρόσθετες αναλυτικές προσεγγίσεις και να συνεισφέρουμε στη συζήτηση για το μέλλον της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης σε μια εποχή συνεχούς εξέλιξης και αλλαγής.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 26 Απριλίου 2020:
Η απότομη ενηλικίωση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης
Τις τελευταίες εβδομάδες λειτούργησαν η άυλη συνταγογράφηση, η ηλεκτρονική έκδοση υπευθύνων δηλώσεων και εξουσιοδοτήσεων και η ηλεκτρονική εγγραφή στο Taxisnet για πρόσβαση σε δεκάδες υπηρεσίες της δημόσιας διοίκησης. Πολλοί ρωτούν γιατί τόσα χρόνια δεν είχαν γίνει αυτά τα εξαιρετικά πολύτιμα βήματα στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση; Τι μας κρατούσε πίσω και τι άλλαξε τώρα; Σίγουρα η ανάγκη να περιορίσουμε τις μετακινήσεις μας λόγω του νέου κορωνοϊού πίεσε προς αυτή την κατεύθυνση. Όμως οι βαθύτεροι λόγοι είναι πιο σύνθετοι· η κατανόησή τους θα μας βοηθήσει να διατηρήσουμε αυτήν την εκπληκτική δυναμική. Κοντολογίς, πίσω από την ανοιξιάτικη άνθηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης κρύβονται θαρραλέες αποφάσεις, καλύτερες διαδικασίες και άξια στελέχη.
Ξεκινώ από τον ρόλο του θάρρους. Σε μια δημόσια διοίκηση στην οποία το κόστος και η ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών παραδοσιακά δεν αξιολογούνται, καίρια προτεραιότητα στην υλοποίηση έργων πληροφορικής είναι η αποφυγή σφαλμάτων. Ενώ σπάνια ένας προϊστάμενος εγκαλείται για τη χαμηλή αποδοτικότητα της υπηρεσίας του, ένα σφάλμα μπορεί να έχει σοβαρότατες επιπτώσεις: ένορκη διοικητική εξέταση, αστικές και ποινικές ευθύνες, οικονομικό καταλογισμό. Συνεπώς, σε αντίθεση με την τακτική των σύγχρονων εταιρειών υψηλής τεχνολογίας «τρέχα χωρίς να φοβάσαι να σπάσεις αυγά», στο ελληνικό Δημόσιο τα έργα πληροφορικής υλοποιούνται με τον πιο συντηρητικό και ασφαλή τρόπο. Τα ογκώδη τεύχη τεχνικών προδιαγραφών και τα σύνθετα διαγωνιστικά στάδια μπορεί να απαιτούνται για τη δημοπράτηση ενός αυτοκινητοδρόμου, είναι όμως εντελώς ακατάλληλα για τη γοργή ανάπτυξη σύγχρονων ηλεκτρονικών υπηρεσιών. Επίσης, για κάθε λύση που προσφέρει η πληροφορική, η διοικητική γραφειοκρατία θα εφεύρει δέκα προβλήματα τα οποία θα πρέπει ο δύσμοιρος ανάδοχος του έργου να επιλύσει με αυξημένη περιπλοκότητα και σημαντικό κόστος. Το αποτέλεσμα είναι φαραωνικά και δυσλειτουργικά έργα πληροφορικής, που παραδίδονται 5-10 χρόνια μετά τον σχεδιασμό τους. Οταν τελικά τέτοια έργα παραδοθούν, η αλματώδης τεχνολογική πρόοδος τα έχει καταστήσει ανεπίκαιρα και άχρηστα.
Σε αντίθεση με τις παραπάνω πρακτικές, για να λειτουργήσουν οι νέες υπηρεσίες κάποιοι είχαν το θάρρος να αποφασίσουν με γνώμονα ότι το τέλειο είναι εχθρός του καλού. Μπορεί η άυλη ηλεκτρονική συνταγογράφηση να μην προβλέπει όλους τους πιθανούς και απίθανους τρόπους καταστρατήγησής της. Μπορεί οι ηλεκτρονικές υπεύθυνες δηλώσεις και εξουσιοδοτήσεις να μην καλύπτουν πλήρως τις δεκάδες σύνθετες απαιτήσεις των ελληνικών νόμων και των ευρωπαϊκών κανονισμών και προτύπων. Μπορεί κάποιοι επιτήδειοι να αποκτήσουν κωδικούς Taxisnet χωρίς να τους δικαιούνται. Όμως, οι άνθρωποι που έλαβαν τις αποφάσεις για να λειτουργήσουν οι υπηρεσίες αυτές, επιτέλους, ζύγισαν το κόστος της έλλειψης αυτών των υπηρεσιών σε σχέση με τον κίνδυνο των όποιων ατελειών τους. Αντίστοιχα, οι πολίτες, σαν να ήταν έτοιμοι από καιρό, αγκάλιασαν τις νέες υπηρεσίες και πραγματοποίησαν ηλεκτρονικά σχεδόν ένα εκατομμύριο συναλλαγές.
Επιπλέον, οι νέες υπηρεσίες κατασκευάστηκαν πολύ διαφορετικά από τα κλασικά έργα πληροφορικής του Δημοσίου. Οι ομάδες που τις έφτιαξαν, εργάζονταν ήδη στον ευρύτερο δημόσιο τομέα και έτσι δεν σημειώθηκαν οι καθυστερήσεις των δημοσίων διαγωνισμών. Παράλληλα, επειδή δεν δεσμεύονταν από αυστηρή σύμβαση, μπόρεσαν να υιοθετήσουν τις αρχές της λεγόμενης ευέλικτης ανάπτυξης λογισμικού· αρχές που ακολουθούν όλες οι σύγχρονες εταιρείες πληροφορικής. Έδωσαν δηλαδή έμφαση στη συνεργασία έναντι των αρμοδιοτήτων και των συμβατικών διαπραγματεύσεων, στο σταδιακά αναπτυσσόμενο λειτουργικό λογισμικό έναντι της εκτενούς τεκμηρίωσης ενός τελικού παραδοτέου, σε άτομα που δουλεύουν με πάθος έναντι λεπτομερών διαδικασιών και στην ανταπόκριση σε αλλαγές έναντι της τήρησης προδιαγεγραμμένων σχεδίων. Έτσι μπόρεσαν σε σύντομο χρονικό διάστημα να μας δώσουν την ελάχιστη λειτουργικότητα που ικανοποιεί τις απαιτήσεις μας.
Τέλος, καταλυτικό ρόλο στο όλο εγχείρημα έπαιξαν ο ανθρώπινος παράγοντας και η διοικητική δεινότητα. Οι αλλαγές που περιγράφω εδώ προγραμματίστηκαν μήνες πριν. Με αφετηρία τη σύσταση του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, τον Ιούλιο του 2019, αναδιοργανώθηκαν υπηρεσίες και οργανογράμματα, τοποθετήθηκαν άξια και έμπειρα στελέχη σε καίριες θέσεις ευθύνης, οργανώθηκαν ανοιχτές εκδηλώσεις για τη συλλογή ιδεών και την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ στελεχών, μελετήθηκαν νέες υπηρεσίες και τρόποι υλοποίησής τους. Όταν οι ανάγκες το επέβαλαν, τεχνικοί και διοικητικοί υπάλληλοι ξενύχτησαν για να επισπεύσουν την υλοποίηση των νέων υπηρεσιών. Βέβαια, οι προσωπικές στρατηγικές, η μικροπολιτική, οι κομματικές παρεμβάσεις, τα φέουδα και ο αποπροσανατολιστικός θόρυβος που αυτά τα φαινόμενα προκαλούν, παραμονεύουν να σηκώσουν το αποκρουστικό κεφάλι τους μόλις το επιτρέψουν οι συνθήκες. Εύχομαι, από την πικρή άνοιξη του 2020, να μας μείνει ως παρακαταθήκη το μάθημα ότι με αξιοκρατία, θάρρος και καινοτομία μπορούμε να κάνουμε θαύματα.
*Ο κ. Διομήδης Σπινέλλης, είναι καθηγητής στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
