Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών (CERN) έχει μακρά παράδοση στη διάθεση των αποτελεσμάτων του προς όφελος της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι πρωτοβουλίες ανοικτού κώδικα αποτελούν βασικό στοιχείο της στρατηγικής του. Το 2023 δημιουργήθηκε το Open Source Programme Office (OSPO), ένα νέο γραφείο που συντονίζει τις σχετικές δράσεις και στηρίζει την εφαρμογή της Πολιτικής Ανοικτής Επιστήμης.
Τον Σεπτέμβριο του 2025, το CERN δημοσίευσε την πρώτη του έκθεση για την ανοικτή επιστήμη. Το έγγραφο παρουσιάζει την πρόοδο της Πολιτικής και αναδεικνύει πρωτοβουλίες που ενισχύουν την ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση, με το ανοικτό λογισμικό και υλικό να αποτελούν βασικό πυλώνα αυτής της προσπάθειας.
Το ανοικτό λογισμικό ως θεμέλιο συνεργασίας
Η ανοικτή επιστήμη βρίσκεται εδώ και δεκαετίες στο επίκεντρο της δραστηριότητας του CERN. Όπως αναφέρει η Anne Gentil-Beccot, Συντονίστρια Ανοικτής Επιστήμης, η κουλτούρα συνεργασίας που χαρακτηρίζει τον οργανισμό συνδέεται άμεσα με τη φιλοσοφία του ανοικτού κώδικα. Υπενθυμίζει μάλιστα ότι ο Παγκόσμιος Ιστός δημιουργήθηκε στο CERN το 1990 και διατέθηκε στο κοινό με ανοικτή άδεια χρήσης.
Η λειτουργία του OSPO αντανακλά αυτήν την κουλτούρα. Με εκπροσώπους από δέκα διαφορετικά τμήματα, το Γραφείο λειτουργεί ως σημείο αναφοράς τόσο για την εσωτερική κοινότητα όσο και για εξωτερικούς συνεργάτες. Έχει ήδη αναπτύξει κατευθυντήριες οδηγίες και βέλτιστες πρακτικές, ενισχύοντας τον τρόπο με τον οποίο ο οργανισμός προσεγγίζει το ανοικτό λογισμικό.
Παράλληλα, είναι σε εξέλιξη η ανάπτυξη ενός νέου καταλόγου λογισμικού του CERN, ο οποίος θα παρουσιάζει έργα με δυνατότητα ευρύτερης αξιοποίησης από την ερευνητική και τεχνολογική κοινότητα. Το εγχείρημα αυτό βασίζεται στην επιτυχία του αντίστοιχου καταλόγου ανοικτού υλικού.
Ενίσχυση της υπάρχουσας κοινότητας
Ο Giacomo Tenaglia, Computer Scientist και Πρόεδρος του OSPO, σημειώνει ότι ο στόχος δεν είναι η δημιουργία μιας νέας κοινότητας, αλλά η υποστήριξη και ενδυνάμωση της ήδη υπάρχουσας. Το CERN διαθέτει δεκάδες ενεργούς συνεισφέροντες σε έργα ανοικτού κώδικα, και η προσέγγιση του OSPO είναι να αξιοποιήσει αυτή τη δυναμική για τη βελτίωση της ποιότητας και της διαφάνειας των δημοσιευμένων έργων λογισμικού.
Στο πλαίσιο αυτό, από τον Ιανουάριο του 2025 ο οργανισμός συνεργάζεται με το Software Heritage για την αποτύπωση της συμβολής των εργαζομένων και συνεργατών του CERN στον ανοικτό κώδικα. Η μεθοδολογία βασίζεται στην ανάλυση ηλεκτρονικών διευθύνσεων που συνδέονται με το CERN, ώστε να καταγραφεί με μεγαλύτερη ακρίβεια η επίδραση του οργανισμού στο διεθνές οικοσύστημα.
Νέες συνεργασίες για ψηφιακή κυριαρχία και επαναχρησιμοποίηση λογισμικού
Τον Οκτώβριο του 2025, το CERN υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με το German Centre for Digital Sovereignty (ZenDis). Η συνεργασία αξιοποιεί την εμπειρία του ZenDis στην υποστήριξη του δημόσιου τομέα για την υιοθέτηση ανοικτών λύσεων και διερευνά τρόπους ένταξης λογισμικού του CERN στον κατάλογο openCode της γερμανικής κυβέρνησης.
Παράλληλα, ο οργανισμός συνεχίζει τη συνεργασία του με τη Sovereign Tech Agency. Στις 23 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε το Open Source Strategy Workshop, στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι των τριών φορέων για να συζητήσουν τη στρατηγική σημασία του ανοικτού κώδικα για διεθνείς οργανισμούς. Το εργαστήριο ακολούθησε η εκδήλωση Open Source at CERN in 2025/2026, υπό τον συντονισμό του OSPO.
Οι προκλήσεις της ανοικτής επιστήμης σε έναν δημόσιο οργανισμό
Η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής ανοικτής επιστήμης σε έναν δημόσιο οργανισμό όπως το CERN δεν εξελίσσεται χωρίς δυσκολίες. Ο Micha Moskovic, μέλος της ομάδας Ανοικτής Επιστήμης, τονίζει την «αδιάκοπη ισορροπία ανάμεσα στη διατήρηση και στη διάδοση της γνώσης». Σημαντικό ρόλο σε αυτή την προσπάθεια έχει και η ομάδα Knowledge Transfer, η οποία εργάζεται για την αξιοποίηση και διάδοση των τεχνολογιών του CERN και συμμετέχει ενεργά στο OSPO.
Τα επόμενα βήματα
Η πρώτη έκθεση για την πρόοδο της Πολιτικής Ανοικτής Επιστήμης καλύπτει τα έτη 2023-2024 και θέτει τα θεμέλια για τον σχεδιασμό της επόμενης διετίας. Η Anne Gentil-Beccot τονίζει ότι η ταχεία πρόοδος εξαρτάται από την «ενίσχυση της συμμετοχής των κοινοτήτων και τη συνεργασία μεταξύ τους». Η δημιουργία ισχυρών δικτύων παραμένει καθοριστικός παράγοντας για τη διάχυση της γνώσης και τη στήριξη της ανοικτής επιστήμης σε ευρωπαϊκό επίπεδο.