Σε περιβάλλοντα όπου η λογοδοσία είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση του δημόσιου συμφέροντος, η προστασία των προσώπων που αποκαλύπτουν παρατυπίες καθίσταται κρίσιμη. Οι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος (whistleblowers) συχνά διατρέχουν σοβαρούς κινδύνους – από την απώλεια της εργασίας τους, μέχρι στοχοποίηση ή ποινικές διώξεις. Γι’ αυτό και είναι ζωτικής σημασίας η ύπαρξη ασφαλών και ανώνυμων μηχανισμών καταγγελίας.
Το GlobaLeaks, ένα λογισμικό ανοιχτού κώδικα με διεθνή χρήση, έχει εξελιχθεί σε ένα από πιο ευέλικτα εργαλεία για την κάλυψη αυτών των αναγκών.
Νομικό πλαίσιο και ευρωπαϊκές απαιτήσεις
Με στόχο την ενίσχυση της διαφάνειας και την προστασία των προσώπων που αποκαλύπτουν παραβάσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση θέσπισε, το 2019, την Οδηγία για την Προστασία των Μαρτύρων Δημοσίου Συμφέροντος. Η Οδηγία καλεί τα κράτη-μέλη να θεσπίσουν νομικά και τεχνικά μέτρα που διασφαλίζουν την εμπιστευτική και ασφαλή υποβολή καταγγελιών, παρέχοντας σαφείς εγγυήσεις για την προστασία της ανωνυμίας.
Τι είναι το GlobaLeaks
Το GlobaLeaks είναι ένα λογισμικό ανοιχτού κώδικα, σχεδιασμένο για να διευκολύνει την ασφαλή και ανώνυμη υποβολή καταγγελιών. Επιτρέπει σε οργανισμούς να εγκαθιστούν εύκολα μια πλατφόρμα υποδοχής καταγγελιών, δίνοντας έμφαση στην προστασία της ταυτότητας του καταγγέλλοντος. Χρησιμοποιείται κυρίως στους τομείς:
- Καταπολέμησης της διαφθοράς,
- Συμμόρφωσης με κανονιστικά πλαίσια,
- Προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,
- Ερευνητικής δημοσιογραφίας.
Όπως τονίζει η Susanna Ferro, υπεύθυνη έργου: «Το GlobaLeaks δεν είναι απλώς ένα εργαλείο, αλλά ένα πλήρες πλαίσιο, με υπηρεσίες, τεκμηρίωση και συνηγορία υπέρ της αποτελεσματικής καταγγελίας».
Από την καχυποψία στην αποδοχή
Κατά την πρώτη δεκαετία λειτουργίας του, το GlobaLeaks χρειάστηκε να ξεπεράσει την επιφυλακτικότητα πολλών δημόσιων οργανισμών, οι οποίοι εξέφραζαν ανησυχίες για ζητήματα ασφάλειας ή για την απουσία εμπορικής υποστήριξης. Όπως σημειώνει ο συνιδρυτής Giovanni Pellerano: «Μακροπρόθεσμα, ο ανοιχτός κώδικας είναι πιο ασφαλής, γιατί υπόκειται σε συνεχή έλεγχο και βελτίωση από την κοινότητα».
Σήμερα, η πλατφόρμα χρησιμοποιείται από χιλιάδες δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένων περισσότερων από 7.000 οργανισμών στην Ιταλία – μεταξύ των οποίων υπουργεία, δήμοι, νοσοκομεία και εποπτικές αρχές – στο πλαίσιο της εφαρμογής της ευρωπαϊκής οδηγίας.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα χρήσης
- Βαρκελώνη: Ο δήμος της πόλης δημιούργησε την Bústia Ètica, την πρώτη δημοτική πλατφόρμα ανώνυμων καταγγελιών κατά της διαφθοράς στην Ευρώπη, βασισμένη στο GlobaLeaks.
- Ιταλία: Η Εθνική Αρχή Κατά της Διαφθοράς (ANAC) ανέπτυξε εθνική πλατφόρμα καταγγελιών στον δημόσιο τομέα, με στόχο την προστασία των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος.
- Ολλανδία και Ισπανία: Δήμοι αξιοποιούν την πλατφόρμα για την εμπιστευτική υποβολή καταγγελιών από πολίτες, διασφαλίζοντας την ανωνυμία τους.
Από το 2020, το GlobaLeaks προτείνεται από τη Διεθνή Διαφάνεια ως μία από τις αξιόπιστες και ασφαλείς λύσεις για την υποβολή καταγγελιών. Το 2023, αναγνωρίστηκε ως Ψηφιακό Δημόσιο Αγαθό (Digital Public Good) από τον διεθνή οργανισμό Digital Public Good Alliance, ενώ υποστηρίζει πλέον περισσότερες από 90 γλώσσες.
Η ευρωπαϊκή εμπειρία και η περίπτωση της Ελλάδας
Η αξιοποίηση εργαλείων όπως το GlobaLeaks από δημόσιους φορείς σε ευρωπαϊκές χώρες αναδεικνύει τη δυνατότητα του ανοιχτού λογισμικού να καλύψει κρίσιμες ανάγκες διαφάνειας και προστασίας του δημόσιου συμφέροντος. Η εμπειρία αυτών των χωρών μπορεί να προσφέρει χρήσιμα συμπεράσματα και για τις σχετικές συζητήσεις στην Ελλάδα, στο πλαίσιο της εφαρμογής της ευρωπαϊκής οδηγίας.
Το GlobaLeaks αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο το ανοιχτό λογισμικό μπορεί να στηρίξει δομές λογοδοσίας και προστασίας μαρτύρων, σε ένα πεδίο όπου η ασφάλεια και η εμπιστευτικότητα είναι απολύτως καθοριστικές.
