Η Γεωργία Κούτρικα, διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Πληροφοριακών Συστημάτων του Ερευνητικού Κέντρου «Αθηνά», μιλάει για το πιο δυναμικό, προκλητικό και αμφιλεγόμενο φαινόμενο της εποχής μας με αφορμή το Athens Science Festival.

Η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence ­– AI) βρίσκεται παντού γύρω μας. Πόσο επηρεάζει τη ζωή μας στο παρόν και πόσα πράγματα θα αλλάξει στο μέλλον; Κάποιοι υποστηρίζουν ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια τεχνολογική επανάσταση και άλλοι ότι ατενίζουμε με βεβαιότητα το χείλος της καταστροφής. Η συζήτηση κινήθηκε γύρω από τις δυνατότητες, τα όρια και τους κινδύνους με τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπες οι σύγχρονες κοινωνίες.

Το debate για την ΑΙ έχει ανέλθει δυναμικά στη δημόσια σφαίρα. Πώς θα την περιγράφατε με απλά λόγια;

Δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας ακόμη κλάδος της επιστήμης των υπολογιστών, με σκοπό να σχεδιάζει συστήματα τα οποία μιμούνται και έχουν χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την ανθρώπινη ευφυΐα. Συστήματα που μπορούν να μαθαίνουν, να λύνουν προβλήματα, να κατανοούν τη φυσική γλώσσα, να αναγνωρίζουν αντικείμενα.

Πώς αλληλεπιδρά η AI με το παρόν;

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι οι εφαρμογές της AI βρίσκονται παντού γύρω μας. Εφαρμογές που μαθαίνουν από τα δεδομένα και κάνουν προβλέψεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Netflix. Οι αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης αναλύουν τις ταινίες που βλέπουμε, μαθαίνουν τις προτιμήσεις μας και κάνουν στοχευμένες προτάσεις στον κάθε χρήστη. Το ίδιο συμβαίνει και στα κοινωνικά δίκτυα, όπου οι αλγόριθμοι αντιλαμβάνονται ακριβώς τι περιεχόμενο «καταναλώνουμε». Συγκεκριμένοι αλγόριθμοι υπολογιστικής όρασης υπάρχουν σε αυτοκίνητα με στόχο να αναγνωρίζουν αντικείμενα, διερχόμενα αυτοκίνητα και πεζούς. Η ιατρική έχει ωφεληθεί από αλγόριθμους που ταξινομούν βλάβες στο δέρμα και επιχειρούν να εξατομικεύσουν θεωρίες και φάρμακα. Επομένως η AI υπάρχει παντού, διευκολύνει αποφάσεις και βελτιώνει τη ζωή μας ποικιλοτρόπως.

Γιατί έχει ανοίξει η συζήτηση για την AI το τελευταίο διάστημα; Υπάρχει όντως σημαντική επιστημονική πρόοδος;

Το θέμα άνοιξε γύρω στο 2016, όταν συνέβη μια τρομερή επανάσταση στον κλάδο της AI, καθώς μέχρι τότε βλέπαμε μόνο μικρούς αλγόριθμους με απλές λειτουργίες. Μετά το 2016 αναπτύχθηκαν αλγόριθμοι που μπορούσαν να μεταφράσουν κείμενα από μια γλώσσα στην άλλη –όπως το Google Translate– ή να αναγνωρίζουν μεταξύ άλλων εικόνες. Αυτή την εποχή αναπτύσσονται εξαιρετικά πολύπλοκοι αλγόριθμοι χάρη στην ύπαρξη πολύ δυνατών μηχανημάτων αλλά και άπειρων δεδομένων από κοινωνικά δίκτυα, αισθητήρες, εφαρμογές, μηχανήματα κ.λπ.

Έχει αναπτυχθεί ωστόσο και έντονος σκεπτικισμός γύρω από ζητήματα ηθικής, αξιοπιστίας και έκθεσης σε απρόβλεπτους παράγοντες.

Τα συστήματα AI είναι μεγάλης κλίμακας και μπορούν να επηρεάσουν μελλοντικά σημαντικές αποφάσεις. Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης να χρησιμοποιεί την τεχνολογική εξέλιξη με ωφέλιμο ή βλαπτικό τρόπο. Υπάρχουν πάντοτε δύο όψεις. Η AI μπορεί να μας οδηγήσει και να μας προσαρμόσει σε συγκεκριμένο τρόπο ζωής και κατανάλωσης, σαν να μας κλείνει σε μια «φυσαλίδα» για να βλέπουμε συγκεκριμένα προϊόντα.

Εκτός από το κομμάτι των διαφημίσεων υπάρχει φόβος για τις ψεύτικες εικόνες και τη διασπορά ψευδών ειδήσεων.

Αυτό το πρόβλημα έχει δημιουργηθεί από την generative ΑΙ, δηλαδή συστήματα που αναπαράγουν εικόνες, βίντεο και κείμενα. Τέτοια συστήματα είναι το Sora, το ChatGPT, το Dall-Ε κ.ά. Όλα αυτά είναι εργαλεία με σημαντικές χρήσεις, αλλά την ίδια στιγμή έχουν συγκεκριμένα όρια και περιορισμούς. Για παράδειγμα, το ChatGPT βλέπει μια πληθώρα δεδομένων πάνω στα οποία έχει εκπαιδευτεί, μαθαίνει να κάνει συνδέσεις και παράγει καινούργιο περιεχόμενο στην έξοδό του. Πιστεύουμε συνήθως ότι αυτό που μας παρέχει είναι απολύτως αληθινό και αξιόπιστο. Αυτό είναι σφάλμα. Για παράδειγμα, αναζητώντας βιβλιογραφία για ένα θέμα μπορεί κάποιος να καταλήξει να χρησιμοποιήσει πηγές από ανύπαρκτα άρθρα.

Γιατί μιλάμε για πολύ πιο ευάλωτα συστήματα από την Google;

Η Google βλέπει τις σελίδες που εμπεριέχουν τις λέξεις που αναζητούμε και τις επιστρέφει με σειρά προτεραιότητας. Τα συστήματα στα οποία αναφέρομαι δεν βασίζονται σε συγκεκριμένες πηγές, κάνουν τυχαία σύνθεση ακολουθώντας κάποιες περίπλοκες επεξεργασίες και υπάρχει πιθανότητα στην έξοδο να παραγάγουν αποτελέσματα εντελώς φανταστικά. Δεν μπορούμε να ελέγξουμε από πού άντλησε πληροφορίες το σύστημα και πώς τις σύνδεσε μεταξύ τους.

Ας περάσουμε στη συζήτηση σε σχέση με την αγορά εργασίας. Θα εξαφανιστούν επαγγελματικές θέσεις ή θα βελτιωθεί η καθημερινότητα των εργαζομένων;

Με κάθε νέο τεχνολογικό επίτευγμα κάποιες θέσεις εξαφανίζονται και δημιουργούνται καινούργιες. Αυτό συνέβη ευρέως όταν μπήκαν τα ρομπότ στις αυτοκινητοβιομηχανίες και αντικατέστησαν ανθρώπινη εργασία. Και εμείς οι επιστήμονες αναρωτιόμαστε αν μελλοντικά θα μας αντικαταστήσουν τα συστήματα AI. Χρειάζονται δικλίδες και μηχανισμοί για να υπάρξει θετικό αποτέλεσμα. Η πρώτη «μάχη» μεταξύ ανθρώπων και AI δόθηκε με την απεργία στο Χόλιγουντ, στην οποία διεκδικήθηκε η τελευταία να μη χρησιμοποιείται για να αντικαθιστά ανθρώπινη εργασία και να μειώνει τις αμοιβές.

Η ορθή χρήση συνεπάγεται ένα ρυθμιστικό πλαίσιο ανάμεσα στις κυβερνήσεις, την επιστημονική κοινότητα και τις επιχειρήσεις;

Είναι επιτακτικό να συμβεί αυτό. Ο πρόσφατος κανονισμός του Ευρωπαϊκού
Κοινοβουλίου θεωρώ ότι κινείται στη σωστή κατεύθυνση. Φυσικά και υπάρχει προβληματισμός για τα όρια και τις δικλίδες της AI, για να μη ζήσουμε αυτά που βλέπουμε σε ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Τον Μάρτιο του 2023 πολλοί επιστήμονες υπέγραψαν μια ανοιχτή επιστολή για εξάμηνη παύση όλων των μεγάλων πειραμάτων. Δυστυχώς, όχι μόνο δεν σταμάτησε κανένα πείραμα, αλλά συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη ένταση. Η ανάπτυξη και η χρήση είναι ένας αγώνας δρόμου μεταξύ ανθρώπων και εταιρειών. Αν δεν υπάρξει κάτι αντίστοιχο με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ή την Επιτροπή Τροφίμων και Φαρμάκων για να ελέγξει τις εταιρείες και τα πειράματα, τα πράγματα θα γίνουν περίπλοκα. Εταιρείες που δραστηριοποιούνται κυρίως στις ΗΠΑ και στην Κίνα χρηματοδοτούν με τεράστιους πόρους την έρευνα. Η Ευρώπη υστερεί σε αυτό. Αναλογικά, πάντως, στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε εξαιρετικό επίπεδο.

Οι προβληματισμοί για την AI αφορούν προκαταλήψεις και διακρίσεις εις βάρος πιο ευάλωτων ομάδων;

Λέμε ότι η AI είναι αντικειμενικό εργαλείο λήψης αποφάσεων, στην πράξη όμως δεν έχει αποδειχτεί τόσο ουδέτερο και αμερόληπτο. Για παράδειγμα, το 2015 αποκαλύφθηκε ότι ο αλγόριθμος προσλήψεων στην Amazon ήταν προκατειλημμένος απέναντι στις γυναίκες, ενώ σε νοσοκομεία των ΗΠΑ ο αλγόριθμος για την περίθαλψη έδινε περισσότερα προνόμια στους λευκούς ασθενείς. Είναι σημαντικό η AI να μην ανατροφοδοτεί αυτά τα στερεότυπα, γιατί μιλάμε για συστήματα που μπορούν να επηρεάσουν αποφάσεις μεγάλης κλίμακας. Η AI δεν είναι αλάθητη και σίγουρα δεν διαθέτει κοινωνική ενσυναίσθηση.

INFO: Athens Science Festival, 16 έως 21 Απριλίου, Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων