Η πόλη του Ελσίνκι έχει εξελιχθεί σε ένα διεθνές πρότυπο για το πώς οι τεχνολογίες αιχμής, και ειδικά η παραγωγική Τεχνητή Νοημοσύνη, μπορούν να αξιοποιηθούν προς όφελος των πολιτών. Μέσα από μια ολοκληρωμένη στρατηγική «Έξυπνης Πόλης», που δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στον συμμετοχικό αστικό σχεδιασμό, το Ελσίνκι ενσωματώνει καινοτόμες λύσεις σε τομείς όπως οι μεταφορές, η ενέργεια και οι δημόσιες υπηρεσίες, με προτεραιότητα τη βιωσιμότητα, τη διαφάνεια και την ενεργή συμμετοχή των πολιτών. Στόχος είναι η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2035, χωρίς να παραβλέπεται η σημασία της κοινωνικής αποδοχής και εμπλοκής.
Η πρόκληση του συμμετοχικού σχεδιασμού
Ο συμμετοχικός αστικός σχεδιασμός στοχεύει στην ενδυνάμωση των κοινοτήτων, επιτρέποντάς τους να συνδιαμορφώνουν τον χώρο όπου ζουν. Ωστόσο, η απόσταση μεταξύ δημόσιας διαβούλευσης και τελικών αποφάσεων συχνά παραμένει μεγάλη, είτε λόγω γραφειοκρατικών εμποδίων, είτε εξαιτίας περιορισμένων πόρων ή του αποκλεισμού συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Το αποτέλεσμα είναι συχνά η απογοήτευση των πολιτών και η αποξένωσή τους από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Αυτόν τον κίνδυνο θέλησε να αποφύγει ο Δήμος Ελσίνκι κατά τον σχεδιασμό του έργου «Summer Streets 2023», μιας πρωτοβουλίας για την προσωρινή μετατροπή κεντρικών οδών της πόλης σε χώρους χωρίς κυκλοφορία αυτοκινήτων, με έμφαση στον περίπατο, το ποδήλατο και την κοινωνική δραστηριότητα. Προκειμένου οι αλλαγές να ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες κατοίκων και επιχειρηματιών, η πόλη αποφάσισε να αξιοποιήσει προηγμένα ψηφιακά εργαλεία που καθιστούν τη συμμετοχή ουσιαστική.
Η λύση: Η πλατφόρμα UrbanistAI
Η απάντηση ήρθε μέσα από την καινοτόμο πλατφόρμα UrbanistAI, που δημιουργήθηκε από τη συνεργασία δύο startup: της Toretei (με έδρα το Μιλάνο και τη Ρώμη), με εξειδίκευση στην ανάπτυξη παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης, και της SPIN Unit, ενός ερευνητικού εργαστηρίου με έδρα τη Φινλανδία και την Εσθονία, με εστίαση στον αστικό σχεδιασμό και τις μετασχηματιστικές πολιτικές.
Η UrbanistAI αποτελεί ένα ψηφιακό περιβάλλον συνδιαμόρφωσης, το οποίο επιτρέπει σε δημόσιους φορείς να εφαρμόζουν συμμετοχικές διαδικασίες σχεδιασμού. Συνδυάζει την έννοια των ψηφιακών αναπαραστάσεων των πόλεων (digital twins) με τις δυνατότητες της παραγωγικής τεχνητής νοημοσύνης, για τη δημιουργία ρεαλιστικών απεικονίσεων του δημόσιου χώρου.
Η πλατφόρμα προσφέρει:
- Εκπαίδευση του αλγορίθμου στις τοπικές πολιτικές: η δυνατότητα η ΤΝ να «γνωρίζει» τις τοπικές ρυθμίσεις, π.χ. για πεζοδρόμηση ή την τοποθέτηση αστικού εξοπλισμού.
- Συνδιαμόρφωση με χρήση πραγματικών φωτογραφιών: οι πολίτες μπορούν να σχεδιάζουν με απλό τρόπο – μέσω προτροπών ή σχεδίασης με γραφίδα/αφή – πάνω σε φωτογραφίες των ίδιων των δρόμων της πόλης.
- Εργαλεία prompt design και «μαγικού σχεδίου»: οι χρήστες γράφουν σύντομες περιγραφές ή σχεδιάζουν πρόχειρα αντικείμενα (π.χ. παγκάκια, φυτά), και η πλατφόρμα τα μετατρέπει σε ολοκληρωμένες, ρεαλιστικές προτάσεις.
Η εφαρμογή στο Ελσίνκι
Η πλατφόρμα UrbanistAI χρησιμοποιήθηκε σε δύο εργαστήρια συμμετοχικού σχεδιασμού, που πραγματοποιήθηκαν τον Ιανουάριο του 2023. Το πρώτο απευθυνόταν σε μία επιλεγμένη Επιτροπή Πολιτών, ενώ το δεύτερο σε επιχειρηματίες από τις περιοχές που επρόκειτο να επηρεαστούν.
Σε μικρές ομάδες και με τη βοήθεια συντονιστών, οι συμμετέχοντες χρησιμοποίησαν τα εργαλεία της πλατφόρμας για να διαμορφώσουν προτάσεις αναμόρφωσης επιλεγμένων δρόμων. Οι ιδέες τους μετατράπηκαν σε ρεαλιστικές απεικονίσεις, πάνω στις οποίες πραγματοποιήθηκε ψηφοφορία. Οι προτάσεις που συγκέντρωσαν τη μεγαλύτερη αποδοχή αποτέλεσαν τη βάση για τον τελικό σχεδιασμό του έργου Summer Streets.
Η αξιοποίηση της Τεχνητής Νοημοσύνης δεν ενίσχυσε μόνο την αλληλοκατανόηση μεταξύ δήμου και πολιτών· συνέβαλε επίσης στην καλλιέργεια εμπιστοσύνης, μέσα από μια διαφανή διαδικασία με απτά αποτελέσματα.
Πολλαπλές εφαρμογές σε Ευρώπη και Βαλκάνια
Η επιτυχία του Ελσίνκι δεν πέρασε απαρατήρητη. Η πλατφόρμα UrbanistAI έχει ήδη υιοθετηθεί από τον Δήμο του Ταλίν, όπου έχει ενσωματωθεί στο Κέντρο Συμμετοχής της πόλης. Έχει επίσης αξιοποιηθεί σε δράσεις συν-σχεδιασμού στην Πρίστινα (Κόσοβο), στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Εσθονίας, καθώς και σε έργα σε πόλεις όπως το Βερολίνο, το Λάχτι και το Ζάανταμ.
Οφέλη και δυνατότητες
Η ενσωμάτωση της παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης σε διαδικασίες αστικού σχεδιασμού προσφέρει:
- Αντιπροσωπευτική συμμετοχή: Δίνεται η δυνατότητα συγκέντρωσης απόψεων από ευρύτερα κοινωνικά σύνολα, με ουσιαστική επίδραση στον σχεδιασμό.
- Οπτική κατανόηση: Οι πολίτες βλέπουν ρεαλιστικές απεικονίσεις των προτάσεών τους, γεγονός που διευκολύνει τη συζήτηση και ενισχύει τη συναίνεση.
- Συμμόρφωση με κανονισμούς: Η εκπαίδευση της ΤΝ στους τοπικούς κανόνες επιτρέπει τον έγκαιρο εντοπισμό ζητημάτων, αποφεύγοντας καθυστερήσεις ή απορρίψεις.
- Ενίσχυση της ψηφιακής εμπιστοσύνης: Οι πολίτες έρχονται σε επαφή με τη δημιουργική διάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης μέσα από ένα χειροπιαστό και δημοκρατικό πλαίσιο.
Προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν
Παρά τα οφέλη, η εφαρμογή τέτοιων εργαλείων προϋποθέτει:
- Ευχρηστία: Η πλατφόρμα πρέπει να είναι απλή στη χρήση και προσβάσιμη σε όλους, χωρίς τεχνικά εμπόδια.
- Προσαρμογή στο τοπικό πλαίσιο: Η ΤΝ οφείλει να λαμβάνει υπόψη τα τοπικά δεδομένα και τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.
- Δημοκρατικοποίηση της ΤΝ: Η τεχνολογία πρέπει να υπηρετεί τον πολίτη —και όχι το αντίστροφο— μέσα από διαφανείς και συμπεριληπτικές διαδικασίες.
Συμπερασματικά, το παράδειγμα του Ελσίνκι δείχνει ότι η συμμετοχική καινοτομία μπορεί να ενισχυθεί ουσιαστικά με τη χρήση τεχνολογιών Τεχνητής Νοημοσύνης. Πλατφόρμες όπως η UrbanistAI δεν αντικαθιστούν τον άνθρωπο· αντίθετα, του προσφέρουν νέα εργαλεία για να συμμετέχει ενεργά, δημιουργικά και ουσιαστικά στο μέλλον της πόλης του.
